Ojcowie Kościoła

• Patrystyka apostolska - Osoby który miały bezpośredni kontakt z apostołami
• Patrystyka przednicejska - Osoby działające do soboru w Nicei - czyli do 325 r.
• Złoty wiek
  • patrystyka grecka
  • patrystyka łacińska
• Patrystyka schyłkowa
  • grecka
  • bizantyjska
  • italska
  • hiszpańska
  • galijska
  • afrykańska
  • anglosaska
  • etiopska
  • orientalna
  • itp.

• patrystyka zachodnia - łacińska
  tworzyli w języku łacińskim
  koniec: śmierć Izydora z Sewilli (636 r.)
  (Rzym, kolonie afrykańskie)
• patrystyka wschodnia - grecka
  tworzyli w języku greckim
  (Aleksandria, Cezarea, Antiochia, Gaza, Ateny)
• patrystyka orientalna

• okres apologetyczny
  * obrona chrześcijaństwa
  * apologeci - obrońcy
  * obrona wiary chrześcijan i ukazanie jej zgodności z wymaganiami rozumu.
  * opracowywali szczegółowe doktryny chrześcijańskie.
• CEZURA - 325 r. - Sobór Nicejski
      na którym ustalono prawdy wiary (dogmaty chrześcijaństwa)
• okres systematyczny
  * rozwijanie całościowo doktryny chrześcijańskiej
  * tworzenie systemu myśli
  * systematycy - opracowywali w całości chrześcijański pogląd na świat

• Creatio ex nihilo – stworzenie z niczego Bóg tworzy świat z niczego, nie jak uważano do tej pory, że świat został stworzony z odwiecznej materii. Jest to zupełna nowość myśli filozoficznej i teologicznej.
• Człowiek nosi w sobie znamię boskiego artysty
• Zerwanie z cyklicznością świata
• Intelektualizm zmienia się w woluntaryzm (wola)
• Nieskończoność podstawowym atrybutem Boga

• Bóg
  • Istota Boga
    • transcendencja epistemologiczna - niepoznawalność
      • hellenizm - niepoznawalny;
      • chrześcijanie - poznanie na drodze objawienia
    • kosmiczna - pozaświatowość
      • hellenizm - byt absolutny absolut
      • chrześcijanie - sędzia
  • Stosunek Boga do świata
    • hellenizm - monizm emanacyjny
    • chrześcijanie - dualizm Boga i świata
  • Stworzenie świata
    • hellenizm - odwieczna materia
    • chrześcijanie - stworzenie z niczego, ma początek
  • Ogniwa pośrednie między Bogiem a światem
    • hellenizm - abstrakcyjne hipostazy, byt przyrodzony, do którego dochodzi się drogą dedukcji
    • chrześcijanie - Chrystus - Logos, Bóg - człowiek, istota nadprzyrodzona, do której dochodzi się drogą objawienia
  • Pochodzenie zła
    • hellenizm - z materii
    • chrześcijanie - z wolności - zło jest brakiem dobra, jest celowe, gdyż jest środkiem oczyszczającym i odgrywa rolę przy odkupieniu
• Człowiek
  • Natura człowieka
    • istota - dusza, los - upadek, cel - połączenie z bóstwem
  • Składniki człowieka - dychotomia lub trychotomia: ciało, dusza i ew. pneuma
    • hellenizm - brak związku duszy z ciałem, ciało jako więzienie duszy
    • chrześcijanie - człowiek to dusza i ciało
  • Natura duszy - niematerialna, nieśmiertelna (rzadko materializm), odwieczna
    • hellenizm - preegzystencja
    • chrześcijanie - stworzenie duszy
  • Boskość
    • hellenizm - boska
    • chrześcijanie - obraz Boga, ale innej natury

Główne systemy patrystyki i ich przedstawiciele

• Informacje
  • Zwany Adamantius za swą żelazną pracę
  • uczeń Klemensa i Amoniusza Sakkasa
  • korzystał z filozofii hellenistycznej, jak i twórczości Apologetów Wschodu
  • najbardziej wpływowy chrześcijański teolog Wschodu, znający zarówno pisma biblijne, jak i filozoficzne (Platon, stoicy, neopitagorejczycy)
  • uczył w Szkole Katechetów i stał jakiś czas na jej czele, potem oskarżony o herezję i potępiony przez synod aleksandryjski został pozbawiony stanowiska i usunięty z Aleksandrii, zamieszkał z Cezarei i założył tam szkołę
  • z wiary czerpał fakty, na podstawie filozofii (zwłaszcza greckiej) budował system tłumaczący te fakty
• Pisma
  • O zasadach - pierwsza próba systematycznego przedstawienia całokształtu prawd wiary;
  • Przeciw Celsowi - odpowiedź na zarzuty tego platończyka przeciw chrześcijaństwu
• Filozofia
  • prawda chrześcijańska ujęta na podobieństwo aleksandryjskiego neoplatonizmu (gradualizm, Chrystus jako Logos - jedna z hipostaz bytu, stwórca świata, koncepcja upadku i powrotu bytu do Boga)
  • system chrześcijański (dla chrześcijan), który powstał równolegle do filonizmu (dla Żydów) i neoplatonizmu (dla Greków)
• Cechy systemu
  • chrześcijaństwo jako wiedza
  • Bóg niezmienny i niepoznawalny
  • Chrystus jako boski Logos i stwórca świata, ale i Zbawca
  • świat odwieczny, ale o skończonych formach
  • dusza wcielona wskutek upadku (odwrócenia się od Boga) i dążąca do powrotu do Boga
  • zbawienie przez poznanie
  • zakończenie dziejów jako apokastaza
• Cechy wyjątkowe
  • indywidualne pojmowanie świata (zamiast uniwersalizmu)
  • przekonanie o wolności duchów (zamiast determinizmu)

• Informacje
  • pośrednik między nauką grecką a chrześcijańską
  • niesamodzielny i eklektyczny twórca, który wprowadził filozofię helleńską do tworzenia systemu wiary chrześcijańskiej
• Pisma
  • Upomnienie Greków - rozważania błędów pogańskich
  • Paedagogus - chrześcijańska nauka moralności
  • Barwne kobierce - podstawowa nauka chrześcijańska przedstawiona jako wiedza zgodna z filozofią starożytną

• Informacje
  • urodzony w Cezarei w Kapadocji, nauczyciel retoryki, potem poświęcił się działalności religijnej (brat Bazyly, zw. Wielkim), potem biskup nysseński, broniący prawowiernej nauki Kościoła przeciw herezjom (głównie przeciw arianizmowi)
  • jeden z Ojców Kapadockich, który budował system filozofii chrześcijańskiej w oparciu o ustalone już dogmaty
  • ówczesne herezje, przeciwko którym walczono: arianizm (IV n.e.) - występowali przeciwko Dogmatowi Trójcy, naturalizm, prawda dostępna rozumowi (jedna dla wszystkich ludzi, niezależnie od wyznania)
• Najważniejsze dzieło
  Oratio catechetica magna - pierwszy system filozofii chrześcijańskiej rozumianej jako prawowierna teologia.
• Najważniejszy utwór mistyczny
  Życie Mojżesza (jego poglądy zostały skorygowane przez Augustyna - odrzucił on idealizm Trójcy świętej i apokatastazę)
• Filozofia
  • heteronomiczna (oparta na dogmatach)
  • racjonalistyczna (oparta na rozważaniach rozumowych)
  • platońska (korzystająca z zasad Platona)
  • w kosmologii - immaterialistyczna (oparta na monizmie idealistycznym, nierealności materii)

• Informacje
  • prawnik z wykształcenia, urodzony w rodzinie pogańskiej, przeszedł na chrześcijaństwo, ostatecznie odłączył się od Kościoła i przeszedł do sekty montanistów
  • wrogość wobec zasad starożytnej nauki (filozofii helleńskiej) - niemożliwość uzgodnienia chrześcijaństwa z kulturą hellenistyczną
• Pisma
  • ascetyczno - etyczne
  • apologetyczno - dogmatyczne
• Filozofia
  • przeciwieństwo wiary i nauki świeckiej
  • wiara i Objawienie jako źródło prawdy (to, co absurdalne w nauce, to prawda)
• Ontołogia
  • Materializm
  • Sensualizm
• Religia
  • nauki Chrystusa jako źródło praw
  • podejście praktyczne
  • dogmaty związane z człowiekiem i jego działaniem
• Bóg
  • poniżanie człowieka, by ukazać wielkość Boga

• Informacje
  • urodzony w Tagasta (Numidia), ojciec poganin i matka chrześcijanka
  • nauczyciel retoryki (Tagasta, potem Kartagina, Rzym, Mediolan)
  • początkowo wyznawał manicheizm (dwóch Bogów - dobry i zły) i był niechętny chrześcijaństwu, potem nawrócił się na chrześcijaństwo, przyjął chrzest (387 n.e.) i wyjechał do Afryki (kapłan, od 395 n.e. biskup Hippony) - bronił nauki Kościoła i zwalczał herezje (manicheizm - dwóch bogów, donacjanizm - przeciw jedności Kościoła, pelagianizm - łaska zależy od zasługi)
  • jego życie było burzliwe, a jego charakter niejednolity, namiętny i niepohamowany, umysł przerzucający się od stanowiska do stanowiska (z jednej strony potrzeba duchowości, z drugiej - racjonalności; z jednej - chrześcijanin posłuszny dogmatom, z drugiej - wolny filozof; przeskoki od autonomicznej filozofii do ortodoksalnej dogmatyki, od naturalizmu do supranaturalizmu) - to przyczyna, że nie powstał jednolity system Augustyna
• Fazy filozofii
  • wczesna faza: manicheizm, akademicki sceptycyzm
  • potem: dogmatyczna filozofia w duchu Platona
  • ostatecznie: przejście od doktryn pogańskich do chrześcijańskich, bardziej teologia niż filozofia
• Pisma
  • Contra Academicos - przeciw sceptyzmowi
  • De vita beata - zależność szczęścia od poznania Boga
  • Soliloquia - sposób poznawania prawd nadzmysłowych
  • De quantitate animae - stosunek duszy do ciała
  • Wyznania - poglądy w osobistej formie
  • Traktat o Trójcy - wykład poglądów
  • O państwie bożym - historiozofia
  • Retractationes - podsumowanie poglądów
• Fliozofia
  • system autonomiczny
  • nowe metody dowodzenia (założenie wiedzy apriorycznej, danej dzięki oświeceniu i osiągalnej intuicją)
  • połączenie rozważań teologicznych z antropologicznymi (wszechmocny Bóg i wolny człowiek)
  • historiozofia (wprowadzenie historii do rozważań filozoficznych)
• cechy systemu
  • woluntaryzm - wyższość woli nad rozumem (kontra racjonalizm)
  • infinityzm - nieskończoność Boga (kontra finityzm)
  • personalizm - Bóg to osoba (kontra uniwersalizm)
  • supranaturalizm - zależność świata od Boga (kontra naturalizm)
  • subiektywizm i introspekcja - poznanie prawd wiecznych poprzez poszukiwanie w swoim umyśle (kontra obiektywizm i zmysłowość)
• Punkt wyjścia
  • ontologiczna, epistemologiczna i etyczna wyższość Boga nad światem, duszy nad ciałem, czynników irracjonalnych nad rozumem
• Teoria poznania
  • aprioryzm - prawdy wieczne są w umyśle dzięki oświeceniu przez Boga i dochodzimy do nich intuicją (iluminizm, intuicja)
• Etyka
  • człowiek dąży do dobra, gdy dąży do Boga (najwyższe dobro), a to daje mu szczęście
  • człowiek dąży do dobra dzięki łasce (nie wszyscy)
  • zło to brak dobra i wynika z niełaski
• Bóg
  • Osobowy
  • Jedyny
  • Wszechmocny
  • Nieskończony
  • Twórca i cel świata
  • kieruje i sądzi światem
  • ma wolną wolę
• Człowiek
  • obdarzony łaską (dobrą wolą) lub nie (złą wolą), od tego zależy jego zbawienie lub potępienie
• Dusza
  • nieśmiertelna
• Historiozofia
  • dzieje świata to zmagania państwa boskiego z niebieskim, podział oparty jest na łasce boskiej lub jej braku
  • końcem historii będzie ostateczny podział ludzi na zbawionych i potępionych, co ukaże sprawiedliwość i miłosierdzie Boskie

• Simplicjan - Zmarł ok. 400 r. Wszystkie pisma tego biskupa zaginęły. Wiadomo, że przygotował do chrztu słynnego filozofa Wiktoryna, że ochrzcił i wprowadził w teologię św. Ambrożego, że kierował pierwszymi krokami św. Augustyna do Kościoła, nakłaniał go do zajęcia się pracą naukową. Napisał list do św. Augustyna z szeregiem pytań, w których zawarte też były liczne sugestie. Odpowiedzią na ten list jest jedno z dzieł Augustyna.
• Eutropiusz - 1 poł. V w. Wybitny pisarz ascetyczny w Hiszpanii. Teologię oparł o tajemnicę Wcielenia poprawnie przedstawiając ją na długo przed soborem efeskim. Napisał m.in. "O podobieństwie grzesznego ciała", w którym porusza sprawy skuteczności sakramentów, łaski uświęcającej, zasługi, modlitwy itp.
• Attyk - zmarł w 425; następca św. Jana Chryzostoma. Biskup Konstantynopola. Napisał traktat "Wiara i dziewictwo", w którym zwalcza skutecznie naukę Nestoriusza (herezja nestoriańska).
• Asklepiusz - zmarł po 468. Afrykańczyk, biskup w Baja. Napisał dzieło przeciw arianom i donatystom. Wszystkie jego prace zaginęły.
• św. Ildefons z Toledo - Autor kilku dzieł m.in. "De cognitione baptismi" - wyjątkowe dla historii katechumenatu i liturgii chrztu w Hiszpanii. Stworzył typ żarliwej pobożności Maryjnej, która w Hiszpanii przetrwała przez wieki. Skupiał się także na teologii sakramentalnej.
• Fulgencjusz z Ruspe - zm. 533 r. Po świętym Augustynie największy teolog afrykański. Najważniejsze jego dzieło to "O wierze do Piotra", gdzie przedstawił syntezę dogmatyki i zwięzły skrót prawd objawionych.

Czy należy ściśle się trzymać patrystyki?

Niektóre sekty twierdzą, jak np. Świadkowie Jehowy, że powołują się na Ojców Kościoła a nie na późniejsze naleciałości. Ojcowie jednak często dokonywali błędów, które dopiero po skonfrontowaniu z wnioskami naukowymi prostowały rozumienie. Dotyczy to np. informacji o innych filozofach, których często mieszali, o ich poglądach, o zwyczajach w odległych od siebie miejscach, a także o zdarzeniach, o których słyszeli. Czasem z tego powodu pojawiają się błędne wnioski, a nieraz nawet dochodzi do herezji.

Od tamtych czasów nigdy nie było przestoju. Nauka i tradycja wciąż są przekazywane i zachowują ciągłość. Niektóre ustalenia historyczne, archeologiczne itp. zostały poczynione dopiero w XIX czy XX wieku. Od pierwszych wieków widać jednolitą drogę ciągłego doskonalenia rozumienia prawd wiary. Nie następują tutaj natomiast żadne nagłe zmiany pod wpływem jakiegoś wizjonera, czy nawet ustaleń soborów.

Zapiski Ojców Kościoła służą potwierdzeniu tej ciągłości, niejednokrotnie są świetnym przykładem najświeższego rozumienia i głębokiej, żarliwej mistyki. Stanowią też dowód w dyskusjach, np. ze Świadkami Jehowy, że oni wcale nie opierają się na wczesnych rozumieniach, że błędnie interpretują słowa apostołów i samego Jezusa. Stanowią dowód na bardzo wczesne kultywowanie sakramentów i zwyczajów, np. takich jak spowiedź czy wierność małżeńska.