Wyprawy krzyżowe

Ostatnia modyfikacja tematu:
Dział "Wiara"
Encyklopedia OKIEM - strona główna

Ile było krucjat ?
Tak na prawdę trudno policzyć, gdyż do wypraw krzyżowych zalicza się tylko wyprawy z Europy Zachodniej do Jerozolimy. Były to także walki Hiszpanów przeciw Arabom w IX w., wyprawy na Litwę organizowane przez Krzyżaków a także przez Polskę i inne.

Nieuzasadniona agresja
Krucjaty nie były nieuzasadnioną agresją skierowaną na "boguduchawinnych" muzułmanów. Od IX wieku Islam zajął 2/3 ówczesnego świata chrześcijańskiego, a więc ówczesnej cywilizacji europejskiej. Cesarz Konstantynopola błagał papieża o pomoc. Zostały zajęte centra ówczesnego świata. Do dzisiaj cała północna Afryka zajęta jest przez inną kulturę. Święta Wojna Islamu była nieuzasadnioną agresją, która zagrażała całkowitemu zniszczeniu cywilizacji europejskiej.

Przyczyny popularności
Każda grupa społeczna miała nadzieje uzyskać coś z wypraw krzyżowych.

Kościół - odbicie z rąk niewiernych grobu Chrystusa, zatrzymanie Islamu
Chłopi - utworzenie królestwa sprawiedliwość w Jerozolimie
Szlachta - możliwość uzyskania ziemi przez młodszych synów, wzbogacenia się, uszlachetnienie herbu. (Jest to mit - wytłumaczenie poniżej)
Prości ludzie - możliwość uniknięcia głodu zagrażającego w 1096r.
Nie szlachta - możliwość wejścia do stanu rycerskiego
Władcy - zdobycie "kolonii" (to również mit - wytłumaczenie niżej)
Kupcy - położenie hegemonii handlowej arabskiej i bizantyjskiej
Rodziny - opieka Kościoła nad pozostającymi w domu
Wszyscy - liczne odpusty

Mit niechcianych synów
Pokutuje twierdzenie o licznym udziale tych synów szlacheckich którzy nie mieli widoków na ziemię. Liczne współczesne badanie obalają ten mit. Szczególnie w pierwszej wyprawie udział wzięli przede wszystkim pierworodni synowie. Do udziału w wyprawie należało się przygotować, nierzadko sprzedając ziemię lub dając ją w zastaw. Zdobyte łupy najczęściej nie wróciły poniesionych kosztów pomimo wygranej. Niewielu pozostało na ziemiach odbitych co dobitnie świadczy że mieli oni po co wracać do domu.

Mit podbojów kolonialnych
To przekonanie jest błędne. Wyprawy krzyżowe nie mogły uchodzić za zdobywanie kolonii. Europa była dla bogatego wschodu trzecim światem. Państwa Europejskie nie czerpały zysków ze zdobytych ziem, wręcz przeciwnie płaciły ogromne sumy na ich utrzymanie. Liczba ludności chrześcijańskiej w tych państewkach nigdy nie przekroczyła 10% i były to głównie osoby mające zapewnić bezpieczeństwo pielgrzymom. Państewka krzyżowe istniały do czasu gdy państwa muzułmańskie walczyły między sobą.

Pierwsze wyprawy
Idea wypraw rozwinęła się w Bizancjum walczącym z emiratami arabskimi w Syrii i Mezopotamii. Jednocześnie pomysł przyjął się w Hiszpanii która walczyła z Saracenami. Kościół popierał te walki i sugerował pomoc w obronie przed arabską nawałnicą.

Wyprawy i wojny zaliczane do krzyżowych

DATY	OKRESLENIE	OPIS
1063-1492	Rekonkwista	Walki mające na celu wyparcie Maurów z Hiszpanii.
1096	Krucjata chłopska	Wyprawa kilkudziesięciu tysięcy francuskich chłopów. Liczne grabieże i rozboje. Wyprawa rozbita przez Turków.
1096-99	Wyprawa I	Wyprawa rycerska zakończona zdobyciem Jerozolimy. Utworzenie państw Edessy i Antiochii.
XII-XIII w.		Liczne wyprawy przeciwko poganom nadbałtyckim. W tych wyprawach brało udział rycerstwo polskie i dlatego było zwolnione z wypraw do Palestyny.
1147		Wyprawy niemieckie przeciwko Słowianom Połabskim miały charakter krucjaty - choć zaowocowały trwałym zagarnięciem terenów słowiańskich i zniszczeniem tych plemion.
1147-49	Wyprawa II	Wyprawa podjęta po zdobyciu przez Turków Edessy. Armie rozbite dotarły pod Damaszek którego nie zdobyły.
1189-92	Wyprawa III	Podjęta po utracie części Palestyny, zakończona sukcesem, przywróceniem dostępu do miejsc świętych, choć nie odbito Jerozolimy..
1202-04	Wyprawa IV	Wyprawa na której rycerstwo weneckie zajmuje Konstantynopol. Wyprawa nie dotarła do Jerozolimy. Splądrowanie Konstantynopola było niekontrolowanym czynem za którym już wówczas przepraszał papież Innocenty III.
1209-1229	Przeciwko Albigensom	Walki prowadzone w Europie związane z groźną herezją -> Inkwizycja
1212	Krucjata dziecięca	Pomysł, że tylko niewinni pokonają niewiernych. Dużo zmarło na początku. Niewielka część została sprzedana w niewolę arabską. Reszta wróciła. Nie była to jednak wyprawa dzieci. Był to ruch nastolatków od początku krytykowany przez papieża. W trakcie wyprawy, która ruszyła z Niemiec przyłączyło się wielu innych ochotników, ale też i zwykłych rzezimieszków. We Włoszech religijny entuzjazm opadł a papież polecił powrót do domów.
1217-21	Wyprawa V	Atak z Palestyny na część Egiptu - zakończona niepowodzeniem, wizyta św. Franciszka u sułtana.
1227-29	Krucjata cesarska	Potępiana przez papieża akcja dyplomatyczna zakończona utworzeniem Królestwa Jerozolimskiego
1248-50	Wyprawa VI	Nieudana próba zaatakowania Egiptu
1270	Wyprawa VII	Atak na Tunis - nieudany, śmierć króla francuskiego.
1271	Wyprawa VIII	Wyprawa podjęta przez Anglików przybyła za późno - po wycofaniu się wojsk francuskich.
1329	Przeciw Litwie	Wyprawy czeskie przeciwko Litwinom - nie doprowadziły do rozstrzygnięcia.
1396	Przeciwko Turkom	Wyprawy austryjacko-czeskie mające spowodować oddalenie zagrożenia tureckiego. Zakończona klęską.
1421-1434	Przeciw Husytom	Kilka prób złamania husytów.
1444		Wyprawa mająca powstrzymać napór turecki - zakończona klęską pod Warną.

Zakony rycerskie

Z wyprawami krzyżowymi wiąże się powstanie zakonów krzyżowych. Powstały one głównie w Palestynie w XII wieku. Podlegały bezpośrednio papieżowi i dzięki dużej swobodzie udało im się uzyskać wielkie znaczenie - również finansowe. Niektóre zakładały nawet własne państwa.

Joannici - Zakon Maltański - zał. ok. 1130 w Jerozolimie jako zakon szpitalniczy przy szpitalu św. Jana. Po utracie Jerozolimy - na Cyprze. Następnie zdobyli Rodos, a potem przenieśli się na Maltę. W 1800 podbici przez Anglię. Obecnie siedziba w Rzymie. Znani z prac charytatywnych i medycznych. Przynależność tylko dla szlachetnie urodzonych katolików.
Bożogrobcy - Powołany na przełomie XI i XIIw zakon do obrony Grobu Bożego w Jerozolimie i pomocy pielgrzymom. Rozkwit przypada na XV/XVI w. kiedy zakon ma ponad 200 placówek w Europie. W Polsce od 1163r. jako Miechowici, reaktywowani w 1995. Bożogrobcy spopularyzowali budowanie grobu Pańskiego na Wielkanoc.
Templariusze - Osławiony legendami zakon założony w 1119 r. Siedzibę mieli koło świątyni w Jerozolimie (templum). Potem we Francji. Rozbici przez Filipa Pięknego, który posądził ich o herezję w 1307. Zakon rozwiązano w 1312.
Calatrava - Oparty a regule cysterskiej zakon hiszpański do obrony zamku Calatrava. Posiadali 450 miejscowości. W XV wieku przekształcony w honorowe bractwo szlacheckie.
Krzyżacy - Zakon założony w 1190 w Palestynie. W 1211 osiedli w Siedmiogrodzie lecz usunięci zostali z Węgier z powodu dążenia do powołania własnego państwa. Stworzyli je w Prusach. Polska doprowadziła do ukrócenia tego w XVI w. Zakon istnieje do dziś, głównie w Niemczech. Zajmuje się edukacją i działalnością charytatywną.
Kawalerowie mieczowi - Zakon utworzony w 1202 w Inflantach o regule templariuszy. Dążyli do stworzenia własnego państwa. W 1236 pobici przez Litwinów, a rok później zostali włączeni do zakonu krzyżackiego. W XV wieku znowu niezależni, a od połowy XVI stali się zakonem świeckim.
Inne zakony - W historii istniało blisko 60 zakonów mieczowych powołanych do obrony wiary. Pierwszy (zakon św. Jerzego) powstał w 312 roku powołany przez cesarza Konstantyna a ostatni (zakon żw. Izabeli) w 1801 w Portugalii. Do tej liczby dodaje się jeszcze zakony orderowe najwyższych odznaczeń królewskich i państwowych.

Problemy

Wojny sprawiedliwe

Średniowiecze przykładało wielką wagę do tego, czy zabijanie i wojna mogą być sprawiedliwe. Wielkie zasługi mieli w ukazaniu dowodu na to Paweł Włodkowic i Stanisław ze Skalbmierza. Ustalili oni podział na wojny sprawiedliwe (obronne) i niesprawiedliwe (najeźdźcze). O takich wojnach mówił już św. Augustyn. Obrona grobu Chrystusa była jak najbardziej usprawiedliwiona. Również z tego powodu (do obrony terenów chrześcijańskich przed obcą religią) do wojen sprawiedliwych (krucjat) zaliczano wojny z Maurami w Hiszpanii, w Prusach, ze Słowianami Połabskimi, z Połowcami, Turkami itp.

Grabieże, polityka

Od zawsze istnieje wielka różnica w celach dla których idą na wojnę władcy i prości uczestnicy. Jest jasne, że wyprawy krzyżowe były wykorzystywane do przeróżnych celów - co dowodzi niezbicie, że Kościół jednak nie miał wówczas władzy absolutnej. Stwarzanie szlaków handlowych to bardzo spokojne cele prywatne, najczęściej były to możliwości grabienia, podbijania narodów, sprzedaż do niewoli itp.

Potoki krwi na ulicach Jerozolimy

Ten mit to czysta fikcja literacka. Faktem jest, że wg średniowiecznych standardów miasto zdobyte siłą należało do zwycięzców. Podczas zajmowania zginęło wielu obrońców, a także mieszkańców broniących dobytku. Jednak Jerozolima nie była jedynym miastem. Te, w których obrońcy poddawali się, zostawały nietknięte, a mieszkańcom pozostawiano własność i pozwalano wyznawać islam.

Krucjaty przeciwko Żydom?

To kolejna historyczna bzdura, która jest czasem powtarzana. Faktem były dwa wypadki grabieży na terenach Niemiec przez rozentuzjazmowany tłum własności żydowskich. Akcje te były ostro potępiane przez Watykan i lokalne Kościoły, i były zwyczajnym przestępstwem w imię krucjaty.

Zyski i zalety

Wyprawy krzyżowe miały ogromny wpływ na ówczesną Europę. Wzmocniły życie religijne, upowszechniły kult drogi krzyżowej, wzmocniły więzi europejskie świata chrześcijańskiego, wpłynęły na wykształcenie ideału rycerza - który to daje podwaliny pod ogromną ilość tradycji, symboli kultury, a także zwyczajów społecznych itp. Rozwinął się handel, co dało wzrost gospodarczy ale też i cywilizacyjny. Dla wielu nową okazała się myśl, że istnieją inne religie, co zaowocowało większym krytycyzmem, spojrzeniem z boku, rozwojem nowoczesnej filozofii i etyki. W związku z krucjatami pojawiał się także instytucja Inkwizycji, dająca podwaliny pod humanitaryzm prawny (nieznany wówczas).

Zwyrodnienia

Wiele jest przykładów zepsucia w trakcie wypraw. Częste były opinie, że Bóg odsunął się od krucjat z powodu upadku obyczajów wśród krzyżowców. Inny przykład to zwyrodnienie zakonu krzyżackiego, który stał się ciemiężycielem, najeźdźcą i grabieżcą. Przyczynił się do wyniszczenia plemion pruskich i wielowiekowych tragicznych kart dziejów Polski, Litwy, Żmudzi, Pomorza. Natomiast finansową działalność Templariuszy należy raczej porównać do dzisiejszych banków.

Czy papież przeprosił za Krucjaty?

Papież nie przepraszał za krucjaty, gdyż nie były one czynem haniebnym. Przeprosił za błędy, a szczególnie wyraził żal wobec Greków za zajęcie Konstantynopola podczas IV wyprawy. Podobny żal wyraził wówczas papież Innocenty III.