Samobójstwo jest wieloaspektowym problemem, który nie ma jakiejś jednej przyczyny, czy jakiegoś jednego źródła. Jest wynikiem złożonego nakładania się czynników biologicznych, genetycznych, psychologicznych, społecznych, kulturowych i środowiskowych. Francuski filozof, Albert Camus, w dziele "Mit Syzyfa" uznał je za jedyny poważny problem filozoficzny. W 1999 r. Światowa Organizacja Zdrowia rozpoczęła na całym świecie program zapobiegania samobójstwom. Program ten nosi nazwę SUPRE. Samobójstwo jest jedną z dziesięciu najczęstszych przyczyn zgonów w każdym kraju, a także jedną z trzech głównych przyczyn zgonów młodych ludzi w przedziale wieku 15-35 lat. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że usiłowanie samobójstwa zdarza się przeciętnie co trzy sekundy, a samobójstwo dokonane w przybliżeniu co minutę. Więcej ludzi umiera w wyniku samobójstw, niż w wyniku konfliktów zbrojnych. Suicydologia to interdyscyplinarna nauka zajmująca się samobójstwami oraz próbami samobójczymi, lecz również szeroko pojętą autodestruktywnością.

Rodzaje samobójstwa:

§        Bezpośrednie - intencja samobójcza; finis operis samobójczy.

§        Pośrednie - intencja samobójcza; finis operis nie samobójczy.

§        Narażenie życia na niechybną śmierć - intencja nie samobójcza; duże prawdopodobieństwo śmierci.

§        Narażenie życia na śmierć prawdopodobną - intencja nie samobójcza; mniejsze prawdopodobieństwo śmierci.

Smutne fakty

Wciągu roku samobójstwo popełni prawdopodobnie milion ludzi na całym świecie.

Każde samobójstwo ma poważny wpływ na co najmniej sześć innych osób.

Samobójstwo należy do trzech najczęstszych przyczyn śmierci młodych ludzi w wieku od 15 do 35 lat.

Co 40 sekund gdzieś na świecie ktoś popełnia samobójstwo.

Co 3 sekundy ktoś próbuje odebrać sobie życie.

Większości samobójstw można zapobiec!

JAK ROZPOZNAĆ OSOBĘ O SKŁONNOŚCIACH SAMOBÓJCZYCH?

Sygnały, jakich należy szukać w zachowaniu człowieka:

1.      Zachowanie wskazujące na wycofywanie się, niezdolność nawiązania bliskich relacji z rodziną i przyjaciółmi.

2.      Choroba psychiczna.

3.      Alkoholizm.

4.      Lęk lub panika.

5.      Zmiana osobowości, okazywanie drażliwości, pesymizmu, przygnębienia lub apatii.

6.      Zmiana zwyczajów dotyczących jedzenia i snu.

7.      Podejmowanie w przeszłości prób samobójczych.

8.      Nienawiść do siebie, poczucie winy, bezwartościowości, wstydu.

9.      Niedawna wielka strata - śmierć, rozwód, separacja, etc.

10.  Przypadki samobójstwa w rodzinie.

11.  Nagłe pragnienie uporządkowania spraw osobistych, pisanie testamentu, etc.

12.  Poczucie osamotnienia, bezradności, beznadziejności.

13.  Listy samobójcze (pożegnalne).

14.  Zły stan zdrowia fizycznego.

15.  Powtarzające się wzmianki o śmierci lub samobójstwie.

Czynniki sprzyjające dokonywaniu samobójstw lub prób samobójczych

§        sytuacje, które można odebrać jako krzywdzące (przy czym niekoniecznie musi się to pokrywać z ich obiektywną oceną), np. wrażliwe dzieci i nastolatki mogą spostrzegać nawet banalne zdarzenia jako głęboko krzywdzące

§        problemy rodzinne

§        rozstanie z przyjaciółmi, sympatią, kolegami z klasy, itd.

§        śmierć kogoś kochanego lub innej znaczącej osoby

§        zerwanie związku miłosnego

§        konflikty lub straty interpersonalne

§        konflikty z prawem lub problemy dyscyplinarne

§        nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub autodestrukcyjna akceptacja przez rówieśników

§        tyranizowanie i represjonowanie

§        rozczarowanie wynikami w nauce oraz niepowodzenie na studiach

§        wysoki poziom wymagań w szkole w okresie egzaminów

§        brak pracy i zła sytuacja finansowa

§        niechciana ciąża, aborcja

§        zakażenie wirusem HIV lub inną chorobą przekazywaną drogą płciową

§        poważna choroba somatyczna

§        klęski żywiołowe

Główne czynniki chroniące przed zachowaniami samobójczymi

1.      wzorce rodzinne:

- dobre relacje z członkami rodziny,

- wsparcie ze strony rodziny;

2.      styl poznawczy i osobowość:

- dobrze rozwinięte umiejętności społeczne,

- wiara w siebie, dobre mniemanie o swojej sytuacji i osiągnięciach,

- poszukiwanie pomocy, kiedy zaczynają się trudności, np. w nauce szkolnej,

- poszukiwanie porady innych, kiedy trzeba dokonać jakiegoś ważnego wyboru,

- otwartość na doświadczenia innych ludzi i ich sposoby rozwiązywania problemów,

- otwartość na nową wiedzę;

3.      czynniki kulturowe i socjodemograficzne:

- integracja społeczna, np. poprzez uczestniczenie w zajęciach sportowych, spotkaniach organizacji kościelnych, klubów i w innych formach działalności,

- dobre relacje z kolegami w szkole,

- dobre relacje z nauczycielami i innymi dorosłymi,

- wsparcie ze strony odpowiednich osób.

Ryzyko samobójstwa większe jest u ludzi z rozpoznaniami takimi jak:

      depresja (6-15%)

      zaburzenia osobowości (20-50%)

      alkoholizm (7-15%) i/lub nadużywanie narkotyków u młodzieży

      schizofrenia (4-10%)

      zaburzenia psychiczne o podłożu organicznym

      inne zaburzenia psychiczne

Do powszechnie występujących objawów depresji należą:

- codzienne uczucie smutku przez większość dnia,

- utrata zainteresowania zwykle wykonywanymi zajęciami,

- spadek wagi (bez odchudzania się) lub przybranie na wadze,

- spanie za długo lub za krótko, albo za wczesne budzenie się,

- uczucie zmęczenia i osłabienia cały czas,

- poczucie bezwartościowości, winy lub beznadziejności,

- ciągła drażliwość i niepokój,

- trudności z koncentracją, podejmowaniem decyzji lub zapamiętywaniem

różnych rzeczy,

- powtarzające się myśli o samobójstwie i śmierci.

SAMOBÓJSTWO - CZYNNIKI SOCJODEMOGRAFICZNE I ŚRODOWISKOWE

Płeć

Samobójstwo popełnia więcej mężczyzn niż kobiet, ale więcej kobiet podejmuje próby samobójcze.

Wiek

Najwyższe wskaźniki samobójstw notuje się w dwóch okresach życia:

- u ludzi młodych (15-30 lat),

- w wieku podeszłym (powyżej 65 lat).

Stan cywilny

Ryzyko samobójstwa jest wyższe w przypadku osób rozwiedzionych, owdowiałych i stanu wolnego niż pozostających w związku małżeńskim. Wydaje się, że małżeństwo jest czynnikiem chroniącym przed samobójstwem wśród mężczyzn, natomiast u kobiet wpływ tego czynnika nie jest istotny statystycznie. Jeszcze większe skłonności samobójcze mają osoby będące w separacji lub mieszkające samotnie.

Zawód

Ponadprzeciętne wskaźniki samobójstw stwierdza się w przypadku lekarzy, weterynarzy, dentystów, farmaceutów, chemików i farmerów. Nie ma jakiegoś prostego wyjaśnienia tego zjawiska, chociaż przyczyn może być wiele, np. większy dostęp do środków umożliwiających popełnienie samobójstwa, obciążenie pracą, izolacja społeczna i trudności finansowe.

Bezrobocie

Stwierdzono, że z samobójstwem ma związek utrata pracy, a nie status osoby bezrobotnej.

Migracja

Ludzie, którzy przeprowadzili się ze wsi do miasta, albo przenieśli się w inny region lub wyemigrowali do innego kraju mają większe skłonności samobójcze.

Miejsce zamieszkania: miasto/wieś

W niektórych krajach samobójstwa częściej zdarzają się w środowisku miejskim, podczas gdy w innych krajach - częściej na wsi. W Polsce częściej występują na wsi.

Inne

Niektóre czynniki społeczne, takie jak łatwość dostępu do środków ułatwiających popełnienie samobójstwa, czy stresujące zdarzenia życiowe odgrywają istotną rolę zwiększając ryzyko samobójstwa.

Obecność samobójstw jest dla społeczeństwa złowieszczym przypomnieniem, że nie potrafiło ono sprawić, ażeby dla wszystkich jego członków życie było wartościowe.

SAMOBÓJSTWO I MŁODZIEŻ

Na całym świecie samobójstwo jest jedną z pięciu najczęstszych przyczyn zgonów w grupie wiekowej od 15 do 19 lat. W wielu krajach zajmuje pierwsze lub drugie miejsce na liście najczęstszych przyczyn śmierci dziewcząt i chłopców w tym wieku.

Samobójstwo wśród dzieci w wieku poniżej 15 lat nie zdarza się często. Większość samobójstw dzieci przed 14 rokiem życia prawdopodobnie ma miejsce we wczesnym okresie dorastania, a samobójstwa w wieku poniżej 12 lat są jeszcze rzadsze. W niektórych krajach nastąpił jednak alarmujący wzrost liczby samobójstw dzieci w wieku poniżej 15 lat, a także w grupie wiekowej od 15 do 19 lat.

Metody samobójstwa są różne w różnych krajach. W niektórych krajach często stosowaną metodą samobójstwa jest użycie pestycydów, podczas gdy w innych częstsze bywa zatrucie lekami lub spalinami, oraz posłużenie się bronią palną. Chłopcy częściej niż dziewczęta umierają śmiercią samobójczą; jednym z powodów może być to, że w celu popełnienia samobójstwa częściej niż dziewczęta posługują się oni metodami drastycznymi, takimi, jak powieszenie, użycie broni palnej lub materiałów wybuchowych. W niektórych krajach dziewczęta w wieku 15-19 lat popełniają samobójstwo częściej niż chłopcy w tym samym wieku, zaś w ciągu ostatnich dziesięciu lat wzrósł odsetek dziewcząt posługujących się drastycznymi metodami samobójstwa.

Chłopcy dokonują samobójstwa częściej niż dziewczęta. Tym niemniej, wskaźnik prób samobójczych jest dwu-, trzykrotnie wyższy wśród dziewcząt. Depresja występuje u dziewcząt częściej niż u chłopców, ale również jest im łatwiej niż chłopcom rozmawiać o swoich problemach i szukać pomocy, co prawdopodobnie pomaga zapobiegać aktom samobójczym ze skutkiem śmiertelnym. Chłopcy częściej bywają bardziej agresywni i impulsywni, nierzadko działają pod wpływem alkoholu i nielegalnych środków odurzających, co prawdopodobnie przyczynia się do tego, że w ich przypadku akty samobójcze kończą się zgonem.

W niektórych przypadkach nie da się ustalić, czy zgon danej osoby, który nastąpił wskutek np. wypadku samochodowego, utonięcia, upadku z wysokości czy przedawkowania nielegalnych narkotyków, był zamierzony, czy niezamierzony. Powszechnie uważa się, że statystyki zachowań samobójczych młodzieży są zaniżone, ponieważ wiele zgonów tego typu klasyfikuje się nieprawidłowo jako niezamierzone lub spowodowane przez wypadek.

Nietzsche powiedział kiedyś: "Myśl o samobójstwie jest wielkim pocieszeniem. Dzięki niej udaje się przetrwać wiele złych nocy". To, że od czasu do czasu przychodzą człowiekowi do głowy myśli samobójcze, nie jest niczym nienormalnym. Są one częścią prawidłowego procesu rozwojowego w dzieciństwie i w okresie dorastania, tak samo, jak zastanawianie się nad problemami egzystencjalnymi i usiłowania, by zrozumieć życie, śmierć, i sens życia. Badania kwestionariuszowe wykazują, że ponad połowa uczniów starszych klas szkoły średniej przyznaje się do myśli o samobójstwie. Młodzi ludzie potrzebują rozmów na te tematy z dorosłymi. Myśli samobójcze u dzieci i młodzieży stają się czymś nienormalnym wtedy, gdy ich urzeczywistnienie wydaje się jedyną drogą wyjścia z przeżywanych kłopotów. Wówczas istnieje poważne ryzyko próby samobójczej lub samobójstwa dokonanego.

Ryzyko prób samobójczych zwiększa się u dorastającej młodzieży u której osobowość wykazuje cechy takie jak:

§        zmienny nastrój

§        demonstrowanie złości lub zachowanie agresywne

§        zachowanie antyspołeczne

§        wyładowywanie się przez zachowania gwałtowne (typu acting-out)

§        silna impulsywność

§        drażliwość

§        sztywność myślenia i strategii radzenia sobie ze stresem

§        mała zdolność rozwiązywania problemów, kiedy pojawiają się trudności

§        niezdolność dostrzegania rzeczywistości

§        tendencja do życia w świecie iluzorycznym (złudzeń)

§        fantazje wielkościowe na przemian z poczuciem własnej bezwartościowości

§        skłonność do doznawania rozczarowań

§        lęk, szczególnie jako reakcja na niewielkie dolegliwości somatyczne lub niegroźnie rozczarowania

§        przekonanie, że jest się nieskazitelnym i lepszym od innych

§        poczucie niższości i braku pewności siebie, które może być maskowane demonstrowaniem własnej wyższości, odrzucaniem innych lub prowokacyjnym zachowaniem wobec kolegów szkolnych i osób dorosłych, z rodzicami włącznie

§        niepewność co do własnej tożsamości lub orientacji seksualnej

§        ambiwalentne relacje z rodzicami, innymi dorosłymi oraz przyjaciółmi

SAMOBÓJSTWO - FIKCJA I FAKTY

Uważa się, że ludzie, którzy mówią o samobójstwie zwykle nie odbierają sobie życia. Nieprawda! Większość ludzi ok. 80-85% przed próbą dokonania samobójstwa dawało sygnały o swoim zamiarze najbliższym.

Stanowisko Kościoła Katolickiego

Samobójstwo jest grzechem śmiertelnym. Życie to dar Boży dany człowiekowi, dlatego podlega Jego, Bożej woli. Tylko Bóg daje życie i tylko On może człowiekowi je odebrać.  Życie jest tak bardzo cenne, że uczynienie czegokolwiek, co mogłoby przyspieszyć śmierć, nawet w celu uniknięcia cierpienia jest niedopuszczalne. W świetle tego nawet eutanazja jest zabójstwem kogoś lub samobójstwem "siebie"! Współczesna nauka Kościoła stanowi, iż samobójcy mogą osiągnąć zbawienie, jeżeli samobójstwo jest wynikiem działania diabła, silnego stresu, poświęcenia, depresji lub innego zaburzenia czynności psychicznych. W takiej sytuacji może w ogóle nie dojść do popełnienia grzechu śmiertelnego (grzech śmiertelny to grzech, który dotyczy materii poważnej i który nadto został popełniony z pełną świadomością i całkowitą zgodą).

Eutanazja

Więcej na temat eutanazji:

http://okiem.pl/cnota/eutanazja.htm

Interesujące

Widocznym znakiem łączącym ludzi, którzy przeżyli śmierć bliskiej osoby jest symbol nieskończoności "∞" w złocie lub srebrze. Ma on  przypominać o tym, żeby zawsze "trzymać się" życia, a także jest symbolem pracy na rzecz przeciwdziałania samobójstwom. Pomysłodawczyni to Sandy Martin ze Stanów Zjednoczonych, która sama przeżyła śmierć bliskiej osoby.

Efekt Wertera

Jednym z najwcześniejszych wydarzeń, które zwróciły uwagę na związek między mediami a samobójstwem, było opublikowanie w roku 1774 powieści Goethego Die Leiden das junge Werther (Cierpienia młodego Wertera). Wkrótce po ukazaniu się powieści, której bohater zastrzelił się z powodu nieszczęśliwej miłości, prasa donosiła o wielu przypadkach samobójstw dokonanych w ten sam sposób przez młodych mężczyzn. Stąd też termin "efekt Wertera" w literaturze fachowej oznacza samobójstwa naśladowcze (imitacyjne).

Gra ze śmiercią

Najbardziej przerażające ze wszystkich zamiarów samobójczych jest to, co nazywano "grą ze śmiercią". W tym przypadku zamiarem danej jednostki jest umrzeć lub nie umrzeć, w całkowitej zależności od sił zewnętrznych działających w jakiejś sztucznie stworzonej sytuacji. Gra w "rosyjską ruletkę" jest skrajnym przykładem takiego zjawiska.

Statystyka

[W nawiasach zaznaczono mężczyzn.]

Dane statystyczne wg. Komendy Głównej Policji.

Liczba zamachów samobójczych zakończonych zgonem:

Wiek osób podejmujących zamachy samobójcze

W 2007 roku odnotowano 4.658 (3.730) zamachów samobójczych, z których 3.530 (2.924) zakończyło się zgonem.

Do zamachów samobójczych najczęściej dochodzi w mieszkaniu - 1.891 (1.356) oraz w pomieszczeniach zabudowań gospodarczych - 808 (729). Następne w kolejności miejsce to piwnice i strychy - 572 (480), a także obszar parku i lasu - 405 (374).

Sposób popełnienia zamachu:

ˇ         otrucie gazem 29 (25)

ˇ         zażycie trucizny 23 (19)

ˇ         zażycie środków nasennych 198 (82)

ˇ         uszkodzenie układu krwionośnego 126 (96)

ˇ         inne samookaleczenie 155 (127)

ˇ         rzucenie się z wysokości 343 (210)

ˇ         utopienie się 104 (57)

ˇ         powieszenie się 3.348 (2.890)

ˇ         rzucenie się pod pojazd 83 (58)

ˇ         zastrzelenie się 38 (38)

ˇ         inny sposób 211 (128)

Nie zawsze można ustalić przyczynę zamachu - tak było w 2.186 zdarzeniach.

Ustalone przyczyny zamachów:

(źródłem jednego zamachu może być więcej niż jedna przyczyna)

ˇ         w 767 (518) - zamachach przyczyną była choroba psychiczna

ˇ         w 543 (425) - nieporozumienia rodzinne

ˇ         w 281 (231) - przewlekła choroba

ˇ         w 202 (161) - warunki ekonomiczne

ˇ         w 320 (271) - zawód miłosny

ˇ         w 56 (48) - nagła utrata źródeł utrzymania

ˇ         w 80 (61) - śmierć bliskiej osoby

ˇ         w 48 (32) - problemy szkolne

ˇ         w 13 (11) - trwałe kalectwo

ˇ         w 1 (0) - chory na AIDS

ˇ         w 5 (1) - niepożądana ciąża

Stan cywilny osób podejmujących zamachy samobójcze:

(dane o ofierze mogą występować w więcej niż jednej kategorii)

ˇ         kawaler, panna - 1.537 (1.314)

ˇ         żonaty, zamężna - 1.916 (1.534)

ˇ         konkubinat - 178 (135)

ˇ         wdowiec, wdowa - 272 (155)

ˇ         rozwiedziony (a) - 295 (241)

ˇ         separacja - 46 (42)

ˇ         pozostałe zamachy - 414 (309)

ˇ         Wykształcenie osób podejmujących zamachy:

ˇ         podstawowe niepełne - 90 (66)

ˇ         podstawowe - 708 (564)

ˇ         zasadnicze zawodowe - 726 (659)

ˇ         średnie - 336 (244)

ˇ         wyższe - 89 (60)

ˇ         brak informacji o wykształceniu - 2.709 (2.137)

Stan świadomości:

(jeden zamach może być uwzględniony w kilku pozycjach)

ˇ         644 (460) - trzeźwi

ˇ         1.069 (941) - pod wpływem alkoholu

ˇ         41 (23) - pod wpływem substancji psychotropowych

ˇ         30 (15) - pod wpływem innych środków

ˇ         2.897 (2.309) - nie ustalono

ˇ         Źródło utrzymania osób podejmujących zamachy samobójcze:

ˇ         praca - 1.102 (944)

ˇ         na utrzymaniu innej osoby - 690 (486)

ˇ         renta, emerytura alimenty - 903 (679)

ˇ         zasiłek dla bezrobotnych - 45 (38)

ˇ         bez stałego źródła utrzymania - 515 (481)

ˇ         brak danych - 1.403 (1.102)

Bibliografia

1.      Strona internetowa Komendy Głównej Policji.

2.      Strona internetowa Światowej Organizacji Zdrowia.

3.      Broszury dotyczące problemu samobójstwa wydawane przez WHO i Polskie Towarzystwo Suicydologiczne.

4.      Słownik języka polskiego PWN.

5.      Wikipedia.pl

6.      Literatura specjalistyczna.

Opracowanie: Michał Kalisz