Drzewo genealogiczne religii
Podział religii
Najbardziej ogólny podział religii (i prądów myślowych) to
1. systemy naturalistyczne (kosmocentryczne)
2. systemy teocentryczne
Systemy naturalistyczne
Wywodzą się z obserwacji przyrody. Są logiczne, niekiedy naukowe, oparte na wiedzy, materii, kosmosie, racjonalistyczne. Bóstwa czasem absolutnie niematerialne są ekstrapolacją naturalnych pojęć, zjawisk. Niezwykle istotne spostrzeżenie to, że w systemach tych spotykamy także teorie naukowe, filozoficzne i społeczne, które nie potrzebują symboli postaci religijnych i operują na samych ideach.
>>hasło w słowniku
Teocentryzm i naturalizm - odwieczny konflikt
Stary Testament używa symbolu liczb 6 i 7 dla wskazania delikatnej i niezwykle istotnej różnicy między tymi systemami. Bóg stwarza świat materialny w 6 dni. Liczba 6 jest liczbą człowieka, materii – podczas gdy 7 jest liczbą w której uznaje się rzeczywistość pozamaterialną. "Gdybym posiadał wszelką wiedzę (…) a miłości bym nie miał byłbym niczym" (św. Paweł – Hymn o miłości). Tertulian stwierdza "wierzę ponieważ to absurd" wskazując, że wiara z punktu widzenia logiki jest nielogiczna. Teocentryzm stwierdza że wiedza nie jest zła, dobra do poznawania materii, ale sama jest absolutnie niewystarczająca. Kosmocentryzm stwierdza natomiast, że kluczowym stanem jest równowaga, tolerancja, nirwana, uniwersalna nicość-pełnia, kwintesencja wszelkich przeciwieństw. Z tego punktu widzenia życie poza materią jest absolutnie nie do przyjęcia gdyż ów cel, owa pełnia, przestaje mieć sens ostateczny.
Systemy teocentryczne
Historycznie cały świat uznawał systemy naturalistyczne. Idea teocentryczna pojawiała się ok. 3000-2000 lat p.n.e. w basenie mezopotamskim. Niesiona była prawd. przez wędrowne plemiona habirskie (większość uważa ich za przodków hebrajczyków) pochodzące zza Eufratu czyli prawd. Akadii. Idea ta pojawia się w kilku społecznościach (akadyjska, egipski kult Atona). Kwintesencją jest judaizm Mojżesza, który szybko ulega jednak wpływom naturalistycznym. Konflikt Jezusa z sadyceuszami jest już walką tych dwóch koncepcji. Chrześciajaństwo jest następnie najbardziej teocentryczne choć również ulega licznym wpływom co doprowadza do herezji, rozłamów i sekt.
>>hasło w słowniku
Poniższe drzewa nie obejmują wszystkich religii, ruchów i sekt. Niektóre pojawiają się podwójnie (np. Świadkowie Jehowy, którzy są sektą z nurtu protestanckiego). Czasem ruchy przechodzą z jednego kierunku do drugiego, co nie jest możliwe do pokazania. Nie ma też rozróżnienia pomiędzy obrządkiem, odłamem i herezją (np. maniheizm, obrządki wschodnie, herezje).
Systemy naturalistyczne, kosmocentryczne
Formy i fazy
neolityczna
___ prymitywna
______ dewocyjna, uniwersalizm, sekty
______ * politeizm (wielu różnych bogów)
______ * henoteizm (dwóch głównych bogów, czasem monoteizm, monizm, i in.)
__________ intelektualna, prądy społeczne, naukowe, bez symboliki bóstw
mniejsze podziały
(nazwy faz nie są używane pejoratywnie lecz obrazowo)
⊕ kult pra-matki, kult przodków (neolit)
`=⊕ animizm (odnośnik)
|=⊕ szamanizm
| |=⊕ Taoizm
| | |=⊕ Szintoizm
| | | |=⊕ Kurozumikyo
| | | |=⊕ Konkokyo
| | | `=⊕ Tenrikyo (1838)
| | |=⊕ konfucjanizm
| | `=⊕ komunizm (wpływ humanizmu na taoizm)
| |=⊕ religia Ariów
| | |=⊕ Wedy
| | | `=⊕ Braminizm
| | | `=⊕ Hinduizm
| | | |=⊕ wisznuizm
| | | | `=⊕ krysznaizm
| | | |=⊕ śiwaizm
| | | |=⊕ śaktyzm
| | | |=⊕ smartyzm
| | | |=⊕ neohinduizm
| | | `=⊕ hinduizm reformowany
| |=⊕ Stary Bon
| | |=⊕ Wieczny Bon
| | | |=⊕ Nowy Bon
| | | |=⊕ Buddyzm (ok. 520 przed n. Chr.) (therawada - mały wóz)
| | | | `=⊕ teozofia, antropozofia (odnośnik)
| | | | `=⊕ New Age (odnośnik)
| | | |=⊕ kult Natów
| | | |=⊕ Mahajana - wielki wóz (ok. I w.)
| | | | |=⊕ Czysta Ziemia
| | | | `=⊕ Zen
| | | |=⊕ Tantryzm - wadżarajana - diamentowy wóz (ok. VII w.) (odnośnik)
| | | | |=⊕ Lamaizm (laminizm) (odnośnik)
| | | | `=⊕ Żółte czapki
| | | | `=⊕ Inne odłamy
| | | |=⊕ Hoa-Hao
| | | |=⊕ Rissho-kosei-kai
| | | `=⊕ Soka gakkai (1871)
| | | `=⊕ PL kyodan (1926)
| | |=⊕ Dżinizm (od 79 Digambara)
| | | `=⊕ Śwetambara (79)
| | `=⊕ Hare Kryszna (odnośnik)
| |=⊕ Sumerowie
| | |=⊕ Mazdaizm
| | | `=⊕ Zaratustranizm (odnośnik)
| | | |=⊕ Manicheizm
| | | | |=⊕ katarzy (odnośnik)
| | | | |=⊕ paulicjanie (odnośnik)
| | | | | `=⊕ bogomiłowie (odnośnik)
| | | | | `=⊕ pataryni (odnośnik)
| | | | `=⊕ albigensi
| | | | |=⊕ pozytywizm
| | | | | |=⊕ liberalizm (odnośnik)
| | | | | |=⊕ ateizm
| | | | | |=⊕ ewolucjonizm
| | | | | `=⊕ kulty dilerskie (odnośnik)
| | | | | |=⊕ Amway
| | | | | |=⊕ Herbalife
| | | | | |=⊕ Vanilla
| | | | | `=⊕ Sunrider
| | | | `=⊕ Różokrzyżowcy (odnośnik)
| | | `=⊕ Jazydyzm (wpływ szyizmu i idei uniwersalizmu)
| | `=⊕ pierwotny politeizm egipski
| | |=⊕ henoteizm egipski – kult Ra (od Tutenchamona)
| | |=⊕ mity greckie
| | | |=⊕ filozofia grecka
| | | `=⊕ idealizm platoński
| | | |=⊕ humanizm
| | | | |=⊕ ateizm (wpływ taoizm)
| | | | |=⊕ liberalizm (wpływ manicheizmu) (odnośnik)
| | | | `=⊕ komunizm (wpływ taoizmu)
| | | |=⊕ uniwersalizm, synkretyzm religijny
| | | | |=⊕ Sikhizm
| | | | |=⊕ Bahaizm
| | | | |=⊕ Jazydzm
| | | | |=⊕ Kaodaizm
| | | | `=⊕ Czandoklo
| | | `=⊕ Niejawne ruchy sprzeciwu różnych religii (przy wpływach różnych religii) (odnośnik)
| | | |=⊕ Moon
| | | |=⊕ Scientologia
| | | |=⊕ "Nauka chrześcijańska"
| | | |=⊕ Medytacja Transcendentalna (odnośnik)
| | | |=⊕ Hare Kryszna
| | | |=⊕ Świadkowie Jehowy (odnośnik)
| | | |=⊕ Bhagwan
| | | `=⊕ liczne inne sekty
| | `=⊕ mity rzymskie
| |=⊕ religie "zamieszkujące" -->Jorubowie
| | |=⊕ Umbanda (odnośnik)
| | |=⊕ Woodoo (1800) (odnośnik)
| | `=⊕ Makumba
| | `=⊕ Kandoble
| | |=⊕ Ketu
| | | |=⊕ Efã i Ijexá
| | | |=⊕ Nagô lub Eba
| | | |=⊕ Oió-ijexá lub Batuque-de-Nação
| | | |=⊕ Mina-nagô lub Tambor-de-Mina
| | | `=⊕ Xambá
| | |=⊕ Bantu
| | | `=⊕ Kaboklo
| | |=⊕ Jejé
| | | |=⊕ Mina Jejé
| | | `=⊕ Babaçuę
| | |=⊕ Ixejá
| | `=⊕ Xangô
| |=⊕ Tarodżowie
| `=⊕ Kult Cargo
|=⊕ religia Pigmejów
|=⊕ religia Buszmenów
|=⊕ pierwotne religie Europejskie
| |=⊕ religie Słowian
| |=⊕ religie Germanów
| |=⊕ religie Celtów
| `=⊕ religie Basków
|=⊕ religia Eskimosów
|=⊕ religie syberyjskie (poza szamanizmem)
|=⊕ religie prekolumbijskie
| |=⊕ religie Indian
| |=⊕ Toltekowie
| |=⊕ Majowie
| `=⊕ Inkowie
| `=⊕ Mapuczowie
|=⊕ religie Maorysów
`=⊕ neopogaństwo
Religie teocentryczne
Fazy i formy
A. idea pierwotna
≈zmieszanie z kosmocentryzmem
B. kulty ogólnopaństwowe, objawienie
≈zmieszanie z kosmocentryzmem
C. religie zbawienia
≈zmieszanie z kosmocentryzmem
Drzewo skrócone
⊕ rejon "za Eufratem" ok. 5000-4000 lat temu
| ≈religia akadyjska (wpływ Sumerów)
|=⊕ kult pra-semicki (do czasów Mojżesza)
| `=⊕ judaizm
| | ≈saduceusze (kapłani, doprowadzanie do ukrzyżowania)
| |=⊕ chrześcijaństwo
| | | ≈manicheizm (odnośnik) (następnie liczne sekty i ruchy społeczne)
| | `=⊕ katolicyzm (obecnie najbardziej teocentryczny)
| | ≈protestantyzm (liczne odłamy inspirowane kosmocentryzmem intelektualnym)
| `=⊕ islam (liczne wpływy naturalistyczne)
|=⊕ religie huryckie
`=⊕ kult Atona w czasach Echnatona
≈henoteizm egipski – kult Ra
Drzewo pochodnych od Judaizmu
(bez wyszczególniania wpływów naturalistycznych)
Judaizm
|=⊕ Judaizm bibilijny
| |=⊕ Saduceusze (odnośnik)
| |=⊕ Fareyzeusze (odnośnik)
| |=⊕ Esseńczycy (odnośnik)
| | `=⊕ Wspólnota Qumran (odnośnik)
| `=⊕ Zeloci (odnośnik)
|=⊕ Judaizm Rabiniczny
|=⊕ Judaizm Safardyjski
|=⊕ Judaizm Aszkenazyjski
|=⊕ Judaizm Mistyczny
| |=⊕ Kabała (odnośnik)
| |=⊕ Hasydyzm
| `=⊕ Sabataizm
|=⊕ Judaizm Reformowany
|=⊕ Judaizm Konserwatywny
|=⊕ Samarytanie
|=⊕ Chrześcijaństwo (Katolicyzm)
| |=⊕ Manicheizm (odnośnik)
| | `=⊕ liczne sekty, herezje, albigensi, katarzy... (odnośnik)
| | `=⊕ wpływ na masonizm (odnośnik)
| |=⊕ obrządki wschodnie
| |=⊕ herezja nestoriańska
| |=⊕ herezja monofizycka (odnośnik)
| | `=⊕ koptowie
| | `=⊕ kościół etiopski
| |=⊕ prawosławie (1054) (odnośnik)
| | `=⊕ Starowiercy (1666)
| |=⊕ Waldensi + kalwini --> prezbiterianie
| |=⊕ Husyci --> bracia morawscy
| |=⊕ Protestantyzm (1512) (odnośnik)
| | |=⊕ Anglikanie (1534)
| | | |=⊕ Wyższy anglikanizm
| | | `=⊕ Niższy anglikanizm
| | | `=⊕ Metodyści
| | | |=⊕ Kwakrzy
| | | |=⊕ Darbiści
| | | `=⊕ Harrizm
| | |=⊕ Kalwini + waldensi -->prezbiterianie
| | | `=⊕ Iglesia in Kristo
| | |=⊕ Anababtyści
| | | |=⊕ Amiszowie
| | | `=⊕ Kimbangizm
| | |=⊕ Luteranie
| | | |=⊕ Bracia morawscy + husyci
| | | |=⊕ Adwentyści Dnia 7
| | | |=⊕ Świadkowie Jehowy (odnośnik)
| | | `=⊕ inne liczne
| | `=⊕ Mormoni (odnośnik)
| `=⊕ Starokatolicy (1723)
| `=⊕ Mariawici (1905) (odnośnik)
| `=⊕ Kościół Katolicki Mariawitów (1935)
|=⊕ Black Muslim (Czarny Islam) (1931)
|=⊕ Islam (Sunnici) (odnośnik)
| |=⊕ Azarkici (wymarłe w ok. IX w.)
| |=⊕ Charadżyci
| |=⊕ Szyici
| | |=⊕ Izmaelityzm (760) (Nizaryci)
| | | |=⊕ Palacze Haszyszu (do 1256)
| | | `=⊕ Mustalici
| | |=⊕ Alawici (VIII w.)
| | |=⊕ Drudzowie (IX w.)
| | |=⊕ Ahl-e Hakk (XIV w.)
| | |=⊕ Immamici
| | | `=⊕ Babizm
| | | `=⊕ Bahaizm (wpływy idei uniwersalizmu)
| | `=⊕ Ismailici
| |=⊕ Sufizm (odnośnik)
| | |=⊕ Kadirija (1166)
| | |=⊕ Tidżanija (XIII w.)
| | |=⊕ Nakszbandija (XIV w.)
| | |=⊕ Sunsija
| | `=⊕ Murdyzm
| `=⊕ Bracia Muzułmanie (1922)
|=⊕ Ahmadi (1891)
|=⊕ Pasztowie
|=⊕ Karaimi
| `=⊕ Kabalizm
| `=⊕ Chasydyzm
|=⊕ Falaszowie
|=⊕ Żydzi mesjańscy
|=⊕ Syjoniści
|=⊕ Judaizm reformowany
`=⊕ Czarni hebrajczycy